देविमाहात्म्य - दुर्गा

दुगेर्चे सर्वप्रथम वर्णन व स्तोम महाभारतात आढळते. भक्तांची विघ्ने, अरिष्टे आणि संकटे निवारण करणारी दुर्गा असे प्राचीन काळीही समजले जात असे. श्री कृष्णाने वृंदावनात तिची पूजा केली. मधुकैटभ दैत्यांच्या भीतीने ब्रह्मदेवाने त्रिपुरा विजयाच्या वेळी शंकराने ऐश्वर्यभ्रष्ट झालेल्या इंदाने आणि अनेक ऋषी मुनींनी दुगेर्ची उपासना केल्याचे दिसून येते. महिषासूर, चंडमुंड व शुंभनिशुंभ या दैत्यांना दुर्गादेवीने ठार मारले. दुगेर्ची प्रतिमा हे राष्ट्रशक्तीचे प्रतिरूप मानले जाते. सिंह हे तिचे वाहन आहे. दुर्गादेवीची मूतीर् ही चतुर्भुज, अष्टभुज, किंवा दशभुज असल्याचे दाखवले जाते. महाकाली, महालक्ष्मी आणि महासरस्वती ही दुगेर्चीच रूपे आहेत. त्यापैकी महाकाली ही तमोगुणी, महालक्ष्मी ही रजोगुणी आणि महासरस्वती ही सत्त्वगुणी मानली जाते. मार्कंडेय पुराणात दुगेर्ची अवयवनिमिर्ती कशी झाली ते दिलेले आहे. दुगेर्ची रौद आणि सौम्य रूपे आढळतात. भारतातील सर्व समाजात दुर्गामाता अधिक प्रिय देवता असल्याचे दिसून येते.

दा. कृ. सोमण